नेपाल भ्रमण वर्ष २०२० प्रचार प्रसारको तयारी र तरिका

३ कार्तिक २०७६, आईतवार समसामयिक0

अनिल किराती

विश्व अल्ट्रा म्याराथनमा आफूलाई स्थापित गरेर नेसनल ज्योग्राफिक महिला वर्ष खेलाडी:२०१६ समेत प्राप्त गरिसकेका नेपाली धाविका मीरा राईले नेपालको प्रतिनिधित्व गर्दै देशको नामलाई अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा परिचित गराउदै आएकी छिन । भर्खरै मात्र दक्षिण कोरियामा कोरियन सरकार अन्तर्गतको एउटा एथ्लेटिक्स कार्यक्रममा सहभागी हुन आउँदा उहाँसँग भेट भो । खुशी लाग्यो । धेरै कुराकानी भयो । कुराकानी पछि visit 2020 को सम्बन्धमा केही कुरा मेरो मनमा लाग्यो र लेख्दैछु ।

• करिब ४० लाख नेपाली रोजगारी लगायत अन्य विभिन्न सिलसिलामा विभिन्न देशमा रहेका छन् । गणितिय हिसाबमा ४० लाख नेपालीले १/१ जनाको दरले विदेशीलाई नेपाल पठाउँदा Visit 2020 त त्यतिकै सफल हुने देखिन्छ । तर यो व्यवहारिक रुपमा कठिन छ । किनकी ९५ % नेपाली त काम गर्न गएका छन् । उनीहरुसँग विदेशीलाई कन्भिन्स गरेर नेपाल घुम्न आउ भन्ने सैदान्तिक र व्यवहारिक आधार नै हुँदैन र भए पनि ती विदेशीले उनीहरुको कुरा सजिलै पत्याउँदैन अनि सिधा रुपमा त्यहाँको मालिक वा साहुहरुसँग सीधा सम्पर्कमा जाने अवसर पनि हुँदैन सबैको । ती नेपालीहरुको भेटघाट प्राय आफू जस्तै नेपालीहरुसँग मात्र धेरै हुन्छ ।

• नेपाली ख्यातीप्राप्त कलाकारहरु पनि अत्यधिक विदेशका कार्यक्रमहरुमा सहभागी हुन जान्छन । तर उनीहरु पनि विदेश गएर प्राय नेपालीहरुसँग मात्रै भेटघाट गर्छन् नेपालीहरुले आयोजना गरेका कार्यक्रमहरुमा मात्रै सहभागी हुन्छन् । विदेशीहरुसँग सम्पर्कै हुँदैन । Visit 2020 मा खासै योगदान नदेखिने भो ।

• विभिन्न स्कोलरसीपमा विधार्थीहरु पनि विदेश जान्छन । उनीहरुको साथी भनेका विधार्थीहरु नै हुन जोसँग पर्याप्ति घुम्ने पैसा हुदैन । तथापि रिपोर्ट प्रेजेन्टेसनमार्फत प्रोफेसर र आफना साथीहरुलाई Visit 2020 को बारेमा अलिअलि जानकारी दिन सकेमा एकदमै कम भएपनि योगदान रहन सक्छ ।

• ३ महिने visit visa मा घुम्ने नेपालीहरुले अलि अलि पर्चा पम्प्लेट बाँड्यो भने केहीलाई कन्भिन्स गर्न सक्ने देखिन्छ ।

• र विदेश गइरहने अर्को समूह भनेको विभिन्न खेलाडीहरु हुन । उनीहरु मात्रै त्यस्तो समूह वा व्यक्ति हुन जो अन्तराष्ट्रिय मैदानमा विदेशीहरु सँगसँगै खाने बस्ने डुल्ने अवसर प्राप्त गर्छन । उनीहरु पहिले आफनो देशको नाम बोक्छन अनि दोस्रोमा आफ्नो नाम । खेल यस्तो विषय हो जसले देशलाई राजनीतिक नेतृत्व र प्रणाली भन्दा पछि विश्वमा सजिलै परिचित गराउँछ । तसर्थ Visit 2020 लाई सफल बनाउनमा खेलाडीहरुको योगदान महत्वपूर्ण रहन्छ । जस्तो मीरा राई अन्तराष्ट्रिय धाविका हो । सन्दिप लामिछाने अन्तराष्ट्रिय क्रिकेटर हो । किरण चेम्जोङ, सोमपाल कामी, नवयुग श्रेष्ठ, मनोज मल्ल, हिक्मत घर्तीमगर, सुनमाया बुढा, तेजबहादुर देउवा, दिपक बोहोरा आदि नेपाललाई अन्तराष्ट्रिय जगतमा चिनाइरहेका खेलाडीहरु हुन । यदि उनीहरुलाई सरकारले Visit 2020 दुत बनाएर केहि कार्यक्रम तय गरेमा धेरै हदसम्म विदेशीहरु नेपालप्रति आकर्षित हुने संतभावना छ । अनि हामी जो अभियानलाई सफल पार्न तयार गर्दैछौं के सोच्नु आवश्यक छ भने फेसबुक र ट्वीटरको प्रयोग गरेर Visit 2020 सफल बनाउन त खासै प्रभावकारी देखिदैन । किनकी अधिकाशं facebook र twiter चलाउनेको विदेशी साथी नै छैन । जति Photo, status र tweet राखे पनि हेर्ने त्यै काठमाडु र अन्य सहरका नेपालीहरु नै हुन । विदेशमा रहेका केही नेपालीले हेर्ने हुन । गाउँका केहीले हेर्ने हुन । त्यति हो । अनि विदेशी पर्यटक कसरी आउँछ र ? यसका लागि विदेशी साथी बनाउन जरुरी छ । 

अन्त्यमा, सरकारले नेपालमै के के गर्छ त्यो एकातिर छ । संरचना, नीति, कार्यक्रम, लगानी र व्यवस्थापन सबै सरकारकै काम हो । पक्कै गर्ला वा बनाउला । सगरमाथा हाम्रै देशमा छ । गौतम बुद् नेपालमै जन्मेका हुन । गोर्खाली भनेकै नेपाली हो । यस्ता कुरा त कति छन हामीसँग तर विदेशीहरुलाई कसरी जानकारी दिने त ? माध्यम खोज्न जरुरी छ त्यसको लागि अन्तराष्ट्रिय मन्च जसले प्रयोग गर्छ त्यसलाई समात्न सक्नुपर्छ । तसर्थ धेरै माध्यम मध्ये एउटा माध्यमको रुपमा विदेश स्थित गठन भएका नेपाली संस्थाहरुलाई यो अभियानमा जोड्ने निति सार्वजनिक गर्न जरुरी छ जस्तो कोरियामा १३० भन्दा बढी संस्थाहरु छन् । केही संस्थाहरु यहाँका कोरियन सरकार र संस्थाहरुसँग नजिक पनि रहेका छन । त्यस्ता संस्थाहरुलाई प्रयोग गर्न सके र अर्को माध्यमको रुपमा माथि उल्लेख गरे अनुसार अन्तराष्ट्रिय छवि बनाएका खेलाडीहरुलाई अभियानमा समावेश गर्न सके Visit 2020 मात्रै हैन समग्र देशको समूद्धिमा सहयोग पुग्न सक्छ ।

नेपाल सरकार शाखाअधिकृत, हाल:सुन्क्युन्कावान युनिभर्सिटी सिओल कोरिया,  Facebook बाट साभार र https://www.hatuwaherald.com/2019/10/20 मा प्रकाशित

दशैंको शुभकामना

पढिसकेका छौं र थाहा पाइसकेका छौं हामीले दशैंको इतिहास, दशैंको अवधारणा, दशैंको अर्थ, दशैंको प्रभाव र दशैंको समाजशास्त्र । सदियौं देखि मनाउँदै आएका छौं दशैं । यहाँ म यी सबै कुराको बारेमा लेखिरहेको छैन । म त दशैंको शुभकामनाबारे लेख्दैछु  ।

सुरुमा दशैको शुभकामना । सबैलाई शुभकामना ।

हो यो ‘सबैलाई’ भन्ने कुरा जो छ त्यसैको कुरा गर्दैछु । सबै भनेको को ?

सबै भनेको सबै नेपाली हो की सबै हिन्दु धर्मावलम्बीहरु हो ? सबै नेपालीहरुले दशै मनाउँछ भन्ने छ र ? सामान्य कुरा दशैं खासमा हिन्दु धर्मसँग जोडिएको एउटा चाड मानिन्छ । जुन धेरै पहिलेदेखि मनाउँदै आइएको हो तर सबैले मनाइएको छैन । यो कुरा अनोठो पनि हैन । किनकी नेपालमा रहेका विधिन्न धर्म र जाती अनुसारको चाडबाडको बारेमा त हामी अनभिज्ञ कहाँ छौं र !  दशैं हिन्दुकै मात्रै हो कि होइन भन्ने कुरा छुट्टै छलफलको विषय होला । तर जसरी अहिलेसम्म व्याख्या विश्लेषण गरिदै आइएको छ, त्यसले यही कुरा दर्शाएको छ । यसमा अन्यथा लिनु पर्छ भन्ने पनि छैन । दशैंको सम्बन्धमा विभिन्न विद्वानहरुले धेरै तर्क वितर्कहरु गरेका छन । गर्दै छन र अझै गरिरहने छन । किनकी तर्क वितर्कको अन्तिम विन्दु त कैले हुँदैन यसको त भार हुन्छ । र सबै गहकिला तर्क सबैको लागि सत्य नै हुन्छ भन्ने पनि हुँदैन । तसर्थ दशैं सबैले मनाउदैन । कारण खोज्दै जाँदा राजनीतिक, सांस्कृतिक, एतिहासिक, धार्मिक, जातीय धेरै हुन सक्छन । तसर्थ सबैलाई शुभकामना दिने हाम्रो जुन बानी छ नि त्यो अपुरो छ । जबर्जस्ती हामी बानी परेका हौ यसरी सबैलाई दशैंको शुभकामना भन्न ।

हामी छठ, उभौली उधौली, बकरइद, रामजन, ताङनाम चासोक, लोस्हार, चोनाम, सोहराइ, नौवंगी, गौरा जस्ता पर्वहरुमा शुभकामना त भन्दैनौ झन सबै भन्ने कुरा त परको कुरा भैगो । फेरि दशै नमनाउनेलाई शुभकामना दिनु हुदैन भन्ने पनि हैन । तर जसरी दशैको शुभकामना आदानप्रदान गरिन्छ नि त्यसरी नै अन्य पर्वको पनि शुभकामना आदानप्रदान गर्न जरुरी छ भन्ने हो । अनि सबै भित्र त मुस्लिम, क्रिश्चियन, बौद, किरात सबै परे नि हैन र ?

फेरि पनि दशैंको शुभकामना । यो महान पर्व दशैको शुभकामना ।

हो यो ‘महान पर्व’ भन्ने कुरा जो छ त्यसको पनि कुरा गर्दैछु । महान पर्व भनेको के ? पर्व पनि महान र सानो होला र ?  नेपालका जातजाति भाषा धर्मका बारेमा केही भनिरहन पर्दैन अहिले । माथि पनि उल्लेख गरेको छु र त्यही आधारमा विभिन्न पर्वहरु छन यो पनि थाहा भएकै कुरा हो । प्रत्येक पर्व र चाडका आफ्नै महत्व र कथा कहानीहरु छन । अनि के को आधारमा दशै चाहि महान हुने ? सबैले बुझ्ने कुरा दशै महान मान्नु भनेको अन्य पर्वहरु दशैभन्दा सानो मानिएको हो । तथ्याकंको आधारमा नेपालमा हिन्दु धर्मावलीहरु धेरै भएकै कारणले दशैं महान मानिएको हो भने यो व्याख्या तर्कसंगत हुदैन । पर्वहरुको र्याकिंङ कहीँ पनि हुँदैन र गरिदैन पनि । बहुजातीय, बहुभाषिक, बहुधार्मिक, बहुसांस्कृतिक तथा भौगोलिक विशेषतायुक्त नेपाल भनेर संविधानमा लेखिएकै छ । संविधानमा नलेखिए पनि हामी त्यै हौं । संविधानमा त अझ केके र कति कति कुरा लेखिएको छ-छ । अनि व्याख्या विश्लेषण गर्ने भन्दैमा कुनै पर्वलाई महान कुनैलाई कै न कै भन्न मिल्छ र ? दशैंलाई महान मानिरहदा तिहार, छठ, गाइजात्रा, लोसार, माघी, चासोक, होली, तीज, साकेला, जितिया चाहिँ सानो पर्व मानिएन र ? यसको अर्थ दशै बाहेकका अन्य चाडहरुसँग सम्बन्धित समूदायप्रति असमान व्यवहार देखिएन र ? हो तसर्थ दशैंमात्र महान हैन अरु पनि महान नै हुन ।

मेरो कुरा गर्ने हो भने म आदिवासी मुलको हुँ । म त साकेला उभौली उधौलि मनाउँछु तथापि म दशै पनि मनाउँछु तर मेरा धेरै आफन्तहरु दशै मनाउँदैनन । अब मैले ‘सबैलाई यो महान पर्व दशैको शुभकामना’ भन्दै हिड्दा मेरा दशै नमनाउने आफन्तलाई अलि पाच्य हुँदैन कि भन्ने हो र यथार्थता पनि । इतिहासको विभिन्न कालखण्डमा भएका विभिन्न सांस्कृतिक विभेदका घटनाहरुको अध्ययन अनुसन्धानले अन्य पर्व र चाडबाडलाई हिन्दुकरण गर्यो भन्ने जुन पीडाबोध भएको छ त्यसकारण पनि दशैं सबैले नमनाएको हुन सक्छ । र पाच्य यो अवस्थामा हुन्छ जतिखेर सबै किसिमका पर्वहरुलाई राज्यले समतामूलक तथा सम्मानजनक ढगंले मनाउने व्यवहारिक र कानुनी वातावरण सिर्जना गर्छ ।

अन्तिममा दशैं मनाउनेहरुलाई दशैंको शुभकामना ।

2076.06.20

किसान

देशको चिन्ता गर्नेहरु

कति छन् कति !

यै सोचाईमा

रोक्यो उसले आफ्नो यात्रा

पुगेन आधार शिविरसम्म

चढेन सगरमाथा

हिडेन आन्दोलनको अंश भएर

बजाएन ताली भाषणहरुमा

बनाएन पासपोर्ट

कुनै अमूर्त कविता पनि लेखेन

सुनेन रेडियो नेपालका मृत्यू समाचारहरु

गएन अपरिपक्व जवानीसँगै उच्चमाविभित्र

पढ्नै चाहेन धर्मग्रन्थ उसले

पसेन साँहिलीको भट्टीमा पनि

बुझ्नै चाहेन मार्क्सवाद र उतरआधुनिकता

भिरेन छातीमा सांगठानिक परिचय पत्र

उभिएन डमीझैं सिमकार्डको लाइनमा उ

ढोगेन मध्यकालका ढुङ्गे आकृतिहरु

सोधेन नयाँ गृहमन्त्रीको परिचय

हेर्नै चाहेन उसले सिंहदरबारको छानो

बोकेन आफ्नो तौलभन्दा गह्रौ सपना

देखाएन बायोडाटा व्यापारिक केन्द्रहरुमा

गरेन गाली वडाध्यक्षहरुलाई

खेलेन हानाहान गर्दै छिमेकीहरुसँगै क्रिकेट पनि

बेचेन लेमन टि घोलेर रहरहरु

पोखेन कपिपेस्ट आदर्श सामाजिक सन्जालहरुमा

गाएन पीडाले थल्थलिएका गीतहरु

उ कसैको प्रश्न बनेन

बनेन कहिल्यै छलफलको विषय पनि

बन्नै चाहेन कुनै जवाफ

उसलाई त बाह्रै महिना असार लाग्छ

उ त खेत जोतिरहन्छ सधैं

खनिरहन्छ माटो

पोखिरहन्छ पसिना

उसको नजरमा

देशको चिन्ता गर्नेहरु

कति छन् कति !!!

रहर

रहर चाहिँ छ

मान्छेहरुमा
की घन्टाघर उभिने
की शिरिष फुल्ने
तर
खै कसले नापेको छ र -
घण्टाघरको जराको लम्वाइ ?
शिरिषको सोन्दर्यताको क्षेत्रफल ?

दैनिक सयौ पटक
दगुर्छन सयौं चप्पल जुत्ता
घण्टाघर र शिरिषको बिच सडकमै

बेवास्तामा छोडेर जान्छ

घण्टाघरको आवाज तीनीहरु

कुल्चेर जान्छ बरु

शिरिषको फूल
खै कसलाई फुर्सद छ र यहाँ-
अडिएर घण्टाघर हेर्ने ?

शिरिषलाई हत्केलामा बटुल्ने ?

मान्छेहरु

आफुले आफैलाई नियाल्नै भ्याउदैन
आफुले आफैलाई सम्हाल्नै भ्याउदैन

तर,

रहर चाहिँ छ

मान्छेहरुमा
शिर ठाडो पारेर बाँच्ने घन्टाघर झैं

सुन्दरता बाँडेर बाँच्ने शिरिष फुलझैं

                                     2069/8/14, ktm

ओ मेरो भ्यालेन्टाइन

तिमी स्वयम फूल हौ

यसैकारण फूल उपहार दिने

अभिलाषा राख्दिन म तिमीलाई

आज Feb 14,

दियो उपहार दिन्छु म

तिमी तेल थप्दै जाऊ

र खोज छरपष्टिएका शब्दहरु

अँध्यारा बन्द कोठाबाट

तिमीले नभोगेका जिवन

खेपेको पिडा र संगालेका उमङगका शब्दहरु खोज

म पुस्तक उपहार दिन्छु

थप्दै जाऊ पुस्तकमा ती शब्दहरु

र मिलाऊ क्रमिकता अझै

उपहार दिन्छु म सङगीत फेरि

आवाज दिदै जाऊ तिमी निरन्तर

समग्रमा मेरो उपहार गीत हो

उज्यालोका गीत

आऊ वरपिपल चौतारीमा बसौं

अनि तिमी गीत गाऊ

ती गीतहरु – मसँगै

सुन्नेछन् पाखाहरुले

नाच्नेछन् मकैका झ्याङहरु

वतासले बोक्नेछन् र गर्नेछन् लेकवेशी

बोकेर घाँसदाउरा

झुण्डिनेछन् ओठहरुमा र गुनगुनाइनेछन् उकाली ओरालीहरुमा

बग्नेछ नदीसँगै र लानेछ बगाएर चट्टानका फोहोरहरु

दन्किनेछ आगो भएर

भाग्नेछ जाडोहरु

भरिनेछ प्रत्येक खाली पेटमा र

प्रत्येक पाठशालाबाट उदाउनेछ

उज्यालाका ती नयाँ गीतहरु

र दगुर्नेछ नसा नसामा

आऊ हामी हेरौं 

ती गीतले छुने नयाँ क्षितिज

र दगुरा‌औ हाम्रो पाइताला साझा गन्तव्यतर्फ

ओ मेरो भ्यालेन्टाइन,,,,

हो तिमी फूल हौ

तर फूल झै मात्र नबन सधैं

बरु तिमी -

दियो बन

पुस्तक बन

सङगीत बन

समग्रमा गीत बन

उज्यालोको गीत !!!!!!!